Tika Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı

25 Aralık 1991 tarihinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) dağılmış, Orta Asya ve Kafkasya’da birçok devlet bağımsızlığını kazanmıştır. Türkiye, o günlerde bağımsızlığına kavuşan Türk Cumhuriyetlerini tanıyan ilk ülke olmuştur. Kazakistan, Tacikistan, Özbekistan, Azerbaycan ve Kırgızistan’dan oluşan bu devletlerle ortak bir dile, ortak bir hafızaya ve ortak bir kültüre sahip olmamız ikili ve bölgesel ilişkilerin güçlenmesine zemin hazırlamıştır. Türkiye ve Orta Asya ülkeleri bir milletin, tek milletin farklı devletleri gibi davranmış; dış politikamız bölgede çok yönlü ve proaktif bir anlayış sergilemiştir. Türkçe konuşan ülkelerle ilişkilerimiz Türkiye’nin eskimeyen vizyonu olmuş ve bu vizyon küresel politikaların son 20 yılında önemli bir yer kazanmıştır.

Ülkemizin 90’lı yıllarda Orta Asya konusundaki ilk önceliği genç Türk devletlerinin uluslararası toplum tarafından kabul edilmesi olmuştur. Daha sonra ülkemiz, Orta Asya’da yeni kurulan ülkelerde yaşayan soydaşlarımız için sosyal, ekonomik ve kültürel alanda birçok çalışma yapmıştır. İlk başta yapılan yardımlar zaman içinde uzun soluklu projelere, kalkınma merkezli işbirliği çalışmalarına dönüşmüştür. Bölgede yapılacak faaliyetleri ve dış politika önceliklerini uygulayacak, koordine edecek bir organizasyon ihtiyacı doğmuş ve bu doğrultuda Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) 1992 yılında kurulmuştur. Dış politikamıza aktif politika anlayışının yerleşmesi ile TİKA ortak değerlere sahip olduğumuz ülkeler başta olmak üzere birçok bölge ve ülkede Türk dış politikasını uygulayıcı bir aracı haline gelmiştir.

TİKA’nın o yıllardaki amacını Türk Cumhuriyetlerinin kendi sosyal yapısını üretmesi, kendi kimliğini sağlıklı bir şekilde inşa etmesi, kültürel ve siyasi hakların gelişmesi, teknik alt yapı konusunda eksiklerin giderilmesi olarak özetleyebiliriz. Eğitim, sağlık, yenileme, tarımsal kalkınma, maliye, turizm, sanayi alanında bir çok proje ve faaliyet TİKA tarafından gerçekleştirilmiş. TİKA Program Koordinasyon Ofislerinin ilki Türkmenistan’da açılmış; ilerleyen dönemlerde Avrasya bölgesinde bulunan ofis sayısı 6’ya çıkmıştır. Türkiye’nin dostluk, kardeşlik ve işbirliği eli aynı heyecanı taşıdığımız ülkelere ulaşmıştır.

Teknik Altyapıdan Kurumsal Kapasite Artırımına Uzanan TİKA Projeleri

Büyüyen, gelişen ata topraklarımızda yaptığımız çalışmaların niteliği zaman içinde değişmiştir. 1995 yılına kadar kardeş ülkelerde ekonomik, sosyal ve kültürel faaliyetler yürüten TİKA, o tarihten itibaren eğitim ve kültürel işbirliği çalışmalarına ağırlık vermiştir. Biliyoruz ki her şeyin başı nitelikli, iyi yetişmiş insan nüfusuna sahip olmaya bağlıdır. Nerede bir millet iyi bir eğitim sistemine sahipse, bilimi ve teknoloji yakından takip ediyorsa orada sürdürülebilir kalkınmadan söz edilebilir. Bu yüzden TİKA 1995 yılından sonra ata topraklarında eğitim faaliyetlerini hızlandırmış; okullar, kütüphaneler, laboratuarlar inşa edilmiş, üniversitelere teknik donanım yardımları yapılmıştır.

2000’li yıllarla başlayan süreçte dünya küreselleşmiş ve küreselleşmenin etkisi doğudan batıya birçok coğrafyada hissedilmiştir. Bu dönemde aynı dili konuştuğumuz ülkelerin kalkınma konusunda kazandığı ivmeye paralel olarak TİKA’nın bölgede yaptığı projeler, kurumsal kapasite artırımı projelerine dönüşmüştür. Ülkemizin ve TİKA’nın ortak tarihi mirasa sahip olmanın verdiği haklı gururla ata toprakları için yaptığı projeler devam etmektedir.

Bugünlere gelindiğinde Türk Coğrafyasının önemli bir kesimi zenginleşti, güçlendi ve artık yardıma ihtiyaç duyan değil; yardım eden konumuna geldi. TİKA olarak beraberce, ortak proje geliştirmek için çalışmakta ve karşılıklı tecrübe paylaşımını yürütmekteyiz.

Ülkemizin dünyada ve bölgesinde önemli bir aktör haline gelme çabasının bir uzantısı olarak 2000’li yıllardan itibaren dış politika anlayışımız önemli değişimler geçirmiştir. Bu değişim doğrultusunda TİKA faaliyet coğrafyasını genişletmiş; 2002 yılında 12 olan Program Koordinasyon Ofisi sayısını 2011 yılında 25’e, 2012 yılında ise 33’e yükseltmiştir. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ofisi Başkanlığı bugün 30 işbirliği ortağı ülkede 33 Program Koordinasyon Ofisi ile faaliyet göstermektedir. Ülkemizin izlemiş olduğu aktif ve ilkeli dış politikaya bağlı olarak çalışma yaptığımız ülkelerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Türkiye, TİKA aracılığı ile dost, kardeş ve akraba ülkelere yönelik olarak yaptığı çalışmaların temelinde bir barış kuşağı oluşturma çabası bulunmaktadır.

TİKA kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları ve özel sektör arasında işbirliği mekanizması görevi yürütmekte; tüm bu aktörleri ortak paydalarda buluşturmakta ve Türkiye’nin kalkınma yardımlarını kayıt altına almaktadır.

2002 yılında ülkemizin kalkınma yardımları 85 Milyon ABD doları iken bu rakam 2011 yılında 1 milyar 273 milyon ABD dolarına yükselmiştir. Türkiye bugün aynı dili konuştuğumuz ülkelerle en çok teknik işbirliği yapan kuruluşları arasında yer almaktadır.

TİKA, ofislerinin bulunduğu ülkelerle beraber yaklaşık 100 ülkede kalkınma merkezli işbirliği çalışmaları yapılmaktadır. Ülkemiz TİKA aracılığı ile Pasifik’ten Orta Asya’ya, Ortadoğu ve Afrika’dan Balkanlara, Kafkasya’dan Latin Amerika’ya kadar birçok ülke ile bilgi ve tecrübesini paylaşıyor.

Faaliyet Alanları

Son zamanda yaşanan sosyal ve ekonomik gelişmeler ülkemizin jeopolitik konumu ile birleşince alan el Türkiye’nin veren el olmasını sağladı. TİKA Türkiye’nin beş kıtadaki iyilik ve dostluk eli oldu. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA), 30 işbirliği ortağı ülkede 33 program koordinasyon ofisi ile çalışmalarını devam ettirmekte; yaklaşık 100 ülkede proje ve faaliyetler gerçekleştirmektedir. 2002 yılında 12 olan program koordinasyon ofisi sayısı 2012 yılında açılış çalışmaları sürdürülen ülkelerle birlikte 33’e yükselmiştir. TİKA’nın faaliyet coğrafyası 5 kıtayı kapsamaktadır.

TİKA, Barış Dilini, Kardeşlik Dilini, Uzlaşı Dilini Konuşmaktadır

TİKA işbirliği anlayışıyla çalışmakta bu sayede hem kalkınma yardımı yapılan ülkelerin politik önceliklerine fırsat tanımakta hem de işbirliği anlayışıyla bilgi ve tecrübe paylaşımına zemin hazırlamaktadır. İşbirliği anlayışı aynı zamanda kaynakların etkili ve verimli kullanılmasını da sağlamaktadır. Projeler gerçekleştirilirken ilgili ülkenin kalkınma öncelikleri, ihtiyaçları ve sosyo-ekonomik yapısını göz önünde tutulmaktadır.

TİKA kamu kurum ve kuruluşlarının, sivil toplum kuruluşlarının, üniversitelerin, özel sektörün ortak platformlarda buluşmasını sağlamaktadır.

Sudan’da katarak ameliyatı yapan, Haiti’de deprem olduğunda yardıma koşan, Makedonya’da, Mısır’da ecdad yadigarı eserlerin restorasyonunu yapan, Kırgızistan’da okul inşa eden, Afganistan’da anne çocuk sağlığını korumak için çalışan bir kuruluştur TİKA.

Projelerin bir bölümü eğitim, sağlık, restorasyon, su ve sanitasyon projeleri, e-devlet projeleri, kurumsallaşma alanında yapılan çalışmalar, tarımsal kalkınma, yoksullukla mücadele, kadın istihdamının arttırılması başlıklarından oluşmaktadır. Bir diğer bölümü ise; sulama, sağlık ve ulaştırma projeleri gibi altyapı projelerine mali kaynak sağlanması, okul ve hastane yapımı ile kültürel miras olarak tanımlanan mimari yapıların restorasyonunu kapsamaktadır.

TİKA, aynı zamanda kriz dönemlerinde acil çözüme yönelik olarak insani yardım faaliyetlerinde de bulunmaktadır. TİKA tarafından yapınla restorasyon projeleri tarihe imza atmaktadır. Restorasyon projelerimizle gelenek ve gelecek buluşmaktadır. Ecdad yadigarı eserler gelecek nesillere aktarılmaktadır.

Proje bazlı çalışan, hangi ülkede bize ihtiyaç varsa oraya koşan, ülkelerin yaşadığı sorunlara kalıcı ve kesin çözüm bulan bir kuruluştur TİKA.

1992 yılında kurulan ve Türkiye’nin kalkınma işbirliği politikasının uygulanması sorumluluğu verilen TİKA, aynı zamanda Türkiye’nin kalkınma işbirliğini ulusal aktörlerin yanı sıra, uluslararası kuruluşlar ve ikili donörler ile koordine etmekten de sorumludur.

Ayrıca TİKA, Türkiye’nin Resmi Kalkınma Yardımlarının istatistiklerini toplamak ve raporlamakla görevlidir. TİKA tarafından toplanan Türkiye’nin resmi kalkınma yardımları 2002 yılında 85 Milyon Dolarken bu rakam 2011 yılında 1 milyar 273 milyon dolara yükselmiştir.

Türkiye’nin resmi kalkınma yardımlarındaki bu artış OECD-DAC üyeliği sürecini hızlandırmıştır. OECD ülkeleri arasında 2011 yılında resmi kalkınma yardımlarını en çok arttıran ülke Türkiye’dir.

Ana Çalışma Alanları

Proje/Program Yardımları: Proje/program yardımları, ilgili ülkelerdeki temel altyapıların iyileştirilmesine yönelik bina inşaatları/onarımları ve donanım/ekipman hibelerini ifade etmektedir. Proje/program yardımları ağırlıklı olarak, fiziki altyapısını kendi kaynakları ile iyileştirme imkânı kısıtlı olan ülkelerde yürütülmektedir.

Teknik İşbirliği: İlgili ülkelerin ihtiyaç duyduğu ve ülkemizin mukayeseli üstünlüğünün ve deneyiminin bulunduğu her türlü konuda kapasite artırmaya yönelik uzman eğitimleri gerçekleştirmek, bu kapsamda danışman görevlendirmek vb. faaliyetler düzenlemek bu kapsamda değerlendirilir. Bu tarz teknik işbirliği çalışmaları, ülkemizdeki kurum ve kuruluşların bilgi birikiminin TİKA aracılığı ve koordinasyonunda ilgili ülkelerdeki alıcı kurumlara aktarılması biçiminde yürütülmektedir.

Eğitim: TİKA’nın eğitim sektöründe gerçekleştirdiği çalışmalar esas olarak 4 ana başlık altında yürütülmektedir:

• Mevcut eğitim altyapısının iyileştirilmesine yönelik okul inşası, onarımı vb. faaliyetler

• Okulların ve öğrencilerin ihtiyaç duyduğu eğitim teknik donanımı (ör. bilgisayar laboratuarları) ve materyallerinin (ör. kitap, kırtasiye) sağlanmasına yönelik çalışmalar

• Eğiticilerin eğitimi

• Öğrencilere yönelik eğitim faaliyetleri

Sağlık: TİKA’nın sağlık sektöründe gerçekleştirdiği çalışmalar genel olarak 4 ana başlık altında yürütülmektedir:

• Mevcut sağlık altyapısının iyileştirilmesine yönelik hastane/klinik inşası, onarımı vb. faaliyetler

• Sağlık kurumlarının ihtiyaç duyduğu tıbbi donanım ve materyallerinin sağlanmasına yönelik çalışmalar

• Sağlık personeli eğitimi

• Sağlık taramaları, cerrahi operasyonlar, aşı kampanyaları vb. faaliyetler

Su ve Sanitasyon: TİKA’nın su ve sanitasyon alanında gerçekleştirdiği çalışmalar ağırlıklı olarak 2 ana başlık altında yürütülmektedir:

• Kırsal alanda sağlıklı içme suyu teminine yönelik kuyu açma çalışmaları

• İçme suyuna sağlıklı erişimin ve su hijyeninin sağlanması adına su şebekelerinin iyileştirilmesi

İdari ve Sivil Altyapıların İyileştirilmesi: TİKA’nın idari ve sivil altyapıların iyileştirilmesi yönelik olarak gerçekleştirdiği çalışmalar genel olarak 2 ana başlık altında yürütülmektedir:

• Merkezi/yerel yönetimler ile STK’ların fiziki altyapılarının iyileştirilmesi çalışmaları

• Merkezi/yerel yönetimler ile STK’ların beşeri kapasitesini artırmaya yönelik teknik işbirliği faaliyetleri

Kültürel İşbirliği: TİKA, akraba toplulukların yaşadığı ülkelerde çok sayıda kültürel işbirliği çalışması gerçekleştirmektedir. Sempozyum, festival, seminer, konferans, sergi vb. faaliyetlerin desteklenmesi; kitap basım/dağıtımları gibi faaliyetlerin desteklenmesi şeklinde gerçekleştirilmektedir.

Restorasyon Faaliyetleri: Yurtdışındaki kültür varlıklarımızın tespit edilmesi, hukuki statülerinin belirlenmesi ve restorasyonlarının yaptırılması faaliyetlerinin farklı kamu kurum ve kuruluşlarımız tarafından yerine getirilmesi nedeniyle etkin bir eşgüdüm mekanizmasının kurulmasına ihtiyaç duyulmuş olup, bu nedenle yürütülecek çalışmalarda kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum örgütleri arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlama, strateji geliştirme ve restorasyon faaliyetlerinin yönlendirilme görevi, 2008/15 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile TİKA’ya verilmiştir.

Barınma ve Konut: TİKA’nın yürüttüğü barınma ve konut projeleri genel olarak savaşlar, iç çatışmalar gibi insani sebep veya doğal afetler neticesinde yerlerinden olan kesimlerin eski yerleşim bölgelerine dönüşü gayesine hizmet etmektedir.

Tarım: TİKA tarafından gerçekleştirilen tarım projeleri genel olarak 5 ana başlık altında değerlendirilmektedir:

• İlgili kurumların kapasitesini artıracak teknik işbirliği çalışmaları

• Kurumlara donanım sağlanması

• Üreticilere verilen ekipman destekleri

• Üreticilerin eğitimi

• Entegre projeler

Projelerimizden Bazıları

Kalkınmanın temel unsuru olan mesleki eğitim projelerini önemsiyoruz. Orta Asya’da mesleki eğitim projeleri ile birçok öğrenin eğitimine katkı sağlıyor, kamuda ve özel sektörde ortak dünya standartlarına kavuşulması için çalışıyoruz. Yaptığımız her proje güçlü sosyal ve kültürel bağların oluşturulması için ilk adım oluyor. Her proje “Teşekkürler Türkiye” diyenlerin sayısını arttırıyor.

Gazzeli çocuklar susuz kalmasın diye, TİKA tarafından yaptırılan 10 ayrı tuzlu sudan arındırma merkezinde temiz içme suyu temin ediyor, yine TİKA tarafından hibe edilen 7 tankerle bölgedeki 340 okula temiz içme suyu dağıtıyoruz. Gazze’de yaklaşık 600.000 öğrenci TİKA’nın katkısı ile temiz içme suyuna kavuştu.

Kadın istihdamını arttırmak, tarımsal kalkınmada kadın paydasını yükseltmek ve kalkınmayı tek taraflı değil paydaşı çok bir süreç olarak görmek amacıyla Pakistan’da kadınlara keçi dağıtımı projesi gerçekleştirdik.

Kırım’dan Somali’ye, Tunus’tan Libya’ya uzanan dost eli TİKA, kurulduğu 1992 yılından bu yana Türkiye’nin kalkınma işbirliği politikasını uyguluyor; ulusal aktörler arasında koordinasyon çalışmalarını yürütürken, uluslararası aktörlerle işbirliği yapılmasını sağlıyor.

Asya’da, Afrika’da, Ortadoğu’da yaptığımız projeler farklı coğrafyalarda gerçekleştirilecek işbirliği çalışmalarına zemin hazırlıyor.

Latin Amerika ile işbirliği projeleri yapmaya hazırlanıyoruz. Artık diğer ülkeler Türkiye ile işbirliği çalışmaları yapmak, ülkemizle sahada çalışmak, aynı projelerde yer almak istiyor.

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı Sudan’da, Senegal’de, Burinafaso’da, Moritanya’da, Yemen’de, Kongo’da, Gambiya’da bir genelleme yapacak olursak En Az gelişmiş 49 ülkeden 11’inde proje ve faaliyetler gerçekleştirmektedir.

TİKA’nın Afrika kıtasına özel olarak hazırlanmış “Afrika Kıtası Tarımsal Kalkınma Programı” ve “Afrika Sağlığı Programı” ve “Afrika Mesleki Eğitim Programı” bölgeye gösterdiğimiz önemi özetlemektedir.

Ülkemiz TİKA aracılığı ile kıtada okullar, hastaneler yapmakta, ortak kültür mirasımızın bir parçası olan tarihi eserleri restore ediyor.

Yaptığımız projeler sadece dost ve kardeş ülkelerle ilişkilerimizi iyileştirmiyor aynı zamanda insanlığın yeniden inşa edilmesine katkı sağlıyor.

Moritanya’da, Sudan’da, Bosna-Hersek’te, Kosova’da gerçekleştirdiğimiz tarımsal kalkınma projeleri ile birçok kişi meslek sahibi oluyor, işletmeler kuruluyor, hem çevreyi koruyan hem de aynı anda daha çok kişinin istihdam edilmesini sağlayan tarım sektörünü güçlendiriyoruz.

Çevrenin korunmasını, doğanın korunmasını önemsiyoruz. Çevresel duyarlılığı artıracak, çocuklarımıza daha temiz bir çevreyi miras olarak bırakacak çalışmalar yapıyoruz. (Yerel yönetim projeleri, katı atık yönetimi projeleri, çöp kamyonu hibesi)

Yaşam boyu öğrenmeyi sağlayacak projeler geliştiriyoruz.

Sudan’da Güney-Güney işbirliği doğrultusunda sun tohum dağıtımı projesi gerçekleştirildi. Bu proje den 1. 190.000 kişi faydalandı. Güney Darfur’da mülteci kamplarında yaşayan 350 kişi proje ile kendi işinin sahibi oldu ve evine döndü.

Afrika’nın ilk gen merkezini kurduk. El Cezire Eyaleti’nde inşaatı tamamlanan Afrika’nın İlk GEN Merkezi, TİKA’nın Afrika ülkelerine yönelik olarak uygulayacağı Tarım ve Hayvancılık Projeleri kapsamında Eğitim Merkezi olarak hizmet verecek.

30 ülkede 33 program koordinasyon ofisi ile beş kıtada çalışmalar yapan TİKA’nın faaliyet coğrafyası Moğolistan’dan Senegale; Özbekistan’dan Yemen’e, Şili’den Moldova’ya kadar uzanıyor. Bugüne kadar 100’den fazla ülkede gerçekleştirdiğimiz projeler ülkemizin bölgesinde ve dünyada barış kuşağı oluşturma çalışmalarına çaba sağlıyor.

Yunus Emre Vakfına bağlı olarak kurulan Yunus Emre Enstitüsü, kanunun amaçlarını gerçekleştirmek üzere eğitim ve öğretim faaliyetleri ile bilimsel araştırma ve uygulamaları yürütmektedir. Enstitü, kuruluş amaçları doğrultusunda Türk kültürünün, tarihinin, dilinin ve edebiyatının daha iyi tanıtılması ve öğretilmesi amacıyla araştırmalar yapmak, farklı kurumlarla işbirliği yaparak bilimsel çalışmaları desteklemek ve ortaya çıkan sonuçları çeşitli yayınlar vasıtasıyla kamuoyuna duyurmak amacına yönelik faaliyetler yürütmektedir.